در میان پستانداران، پرندگان، ماهیان و دیگر جانوران مراحل خواب و بیداری وجود دارد. خواب برای سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی-اسکلتی انسان‌ها و جانوران اهمیت دارد.
متخصصان به‌کمک آنالیز امواج مغز توانسته‌اند پنج مرحله خواب را با توجه به سبک یا سنگین آن تشخیص دهند. این مراحل پشت سر‌هم هستند و جایگزین یکدیگر می‌شوند. همچنین هر مرحله حدود 90 دقیقه طول می‌کشد و در طول هر شب 4 تا 6 مرحله قابل تشخیص است که عبارتند از :
ـ مرحله شروع خواب و خواب سبک: به ترتیب 5 درصد و حدود 50 درصد کل خواب
ـ سپس مراحل خواب عمیق‌تر 4-3 ؛ 15 تا 25 درصد کل خواب
ـ سپس مرحله خواب متناقض به عنوان پایان دوره خواب و20 تا 25 درصد کل خواب.
در نیمه اولیه شب خواب سنگین‌تر است، در حالی که در نیمه دوم توالی خواب سبک و متناقض است که مدت آن متناسب با هر مرحله است.
انواع چرخه خواب
خواب دو سیکل یا چرخه دارد: خواب remو خواب nonrem .
در خواب rem سرعت حرکت چشمان زیاد است به‌طور‌کلی25 درصد از خواب طبیعی شامل این نوع خواب است و به آن خواب فعال هم گفته می‌شود.
باقی زمان خواب شامل non rem است که شامل چهار مرحله از خواب سبک تا عمیق می‌باشد. به این خواب، خواب آرام هم گفته می‌شود.
مرحلهrem(شروع خواب)
این مرحله زمانی است که آرام در رختخواب دراز می‌کشیم و در واقع عبور از بیداری به خواب است. به نوعی خواب‌آلودگی نیمه‌هوشیارانه است که افکار حالتی مبهم و در‌هم دارند.
دراینمرحله فعالیت مغز، تنفس و ضربان قلب کاهش می‌یابد. با اینکه کشیدگی عضلات همیشه وجود‌دارد، اما با‌این‌حال ماهیچه‌ها حالت شل‌شدن به خود می‌گیرند و چشمها زیر پلک‌های بسته حرکات آرامی دارند.
دراینمرحله از خواب با شنیدن کمترین صدا بیدار می‌شویم و احساس می‌کنیم که نخوابیده‌ایم. در‌طول این مدت و هنگامی که هنوز کاملا به‌خواب نرفته‌ایم ممکن است احساس عجیب و کاملا واضحی را تجربه کنیم که "توهمات پیش‌خواب" نامیده می‌شود.
مثال‌های رایج این پدیده عبارتند از احساس افتادن (پرت شدن) یا اینکه فکرکنید کسی شما را صدا می‌کند. رویداد بسیار شایع دیگری که در این دوره زمانی وجود دارد،" پرش میوکلونیک" است. اگر تا‌کنون بدون هیچ دلیل مشخص و خاصی، ناگهان بدنتان تکان‌خورده یا پریده است این پدیده ظاهراً عجیب را تجربه کرده‌اید. در عالم واقع، این پرش‌های میوکلونیک بسیار شایع‌اند.
این مرحله هیچ‌گاه طولانی نیست و عموما کمتر از 10 دقیقه طول می‌کشد. به‌طور‌کلی این مرحله3 تا 5 درصد مدت کلی خواب را در‌بر‌می‌گیرد.
مرحله non-rem
خواب non-rem شامل چهار مرحله می‌شود:
مرحله اول: خواب سبک
مرحله خواب سبک را می‌توان به‌صورت دوره‌گذار بین بیداری و خواب در‌نظر گرفت. به‌علت قدرت کشیدگی همیشگی ماهیچه‌ها می‌توانیم غلت بزنیم و حرکت کنیم البته بدون حرکات بینایی. در‌صورت بیدار‌شدن در این مرحله، 60 درصد افراد احساس می‌کنند که خواب بوده‌اند. زمان این خواب حدود 45 تا 55 درصد کل زمان خواب است. هر مرحله حدود 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.
بیدار‌شدن دراینمرحله نیز ساده است و اگر دراینمرحله کسی را از خواب بیدار کنید احتمالاً به شما خواهد گفت که خواب نبوده است!
مرحله دوم:
دومین مرحله خواب تقریباً ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. مغز شروع به تولید امواج منظم و سریعی می‌کند که به‌نام دوک‌های خواب معروفند. دمای بدن شروع به کاهش و ضربان قلب شروع به کندشدن می‌کند. یک مرحله ناهشیار است که خواب‌رونده به راحتی بیدار می‌شود.
مرحله سوم:
دراینمرحله خواب عمیق‌است و به آن خواب «آرام» نیز اطلاق‌می‌شود، زیرا امواج مغزی کندی آن را شکل می‌دهند. در مرحله 3 که چند دقیقه‌ای بیشتر طول‌نمی‌کشد، خواب بیش از پیش عمیق می‌شود تا اینکه به مرحله خواب عمیق برسد. مرحله ۳، دوره گذار بین خواب سبک و خواب بسیار عمیق است.
مرحله چهارم: خواب عمیق
طی این مرحله:
ـ فشار‌خون کاهش می‌یابد
ـ ریتم قلب کند می‌شود
ـ تنفس آهسته و منظم است
ـ متابولیسم اساسی بدن کند می‌شود
ـ ماهیچه‌ها عموماً آرام و شل هستند
ـ حرکات چشمی وجود‌ندارد
این خواب آرام بسیار نیروبخش است. بدن از آن برای تشکیل دوباره ذخایر انرژی بهره می‌برد. این‌مرحله در بچه‌ها با ترشح هورمون‌های رشد همراه است که از این نظر اهمیت بالایی دارد. مرحله آرام خواب عموماً نیم‌ساعت تا یک‌ساعت طول می‌کشد و بیدار شدن در این زمان مشکل است.
به‌طور کلی 20 تا 25 درصد شب در این مرحله می‌گذرد و این خواب عمیق در ابتدای نیمه‌شب زمان زیادی را به‌خود اختصاص‌می‌دهد و نزدیک صبح کاهش می‌یابد. خوابگردی، وحشت شبانه و رؤیا‌‌دیدن با صدای بلند در بیشتر موارد طی مرحله 4 خواب اتفاق می‌افتد.
پس از این مرحله، خواب فرد سبک می‌شود و به مرحله پیش از خواب یا خواب سبک وارد می‌شود. فرد را می‌توان دراینمرحله بیدار کرد بدون اینکه مرحله متناقض را گذرانده باشد.
مرحله 5: خواب متناقض
حدود 90 دقیقه پس از به‌خواب‌رفتن، فعالیت مغز ناگهان تغییر می‌کند و وارد مرحله خواب متناقض می‌شود. ریتم قلب و تنفس تشدید می‌شود، خون در مغز و زیر پلکها جمع می‌شود و چشمها حرکات سریعی دارند. از آنجا که فعالیت مغز شدید است، اما بدن آرام است به این مرحله خواب متناقض می‌گویند. البته انقباضات صورت، پاها و انگشتان ممکن است شکل گیرد.
این مرحله به‌طور متوسط 20 دقیقه طول می‌کشد و عموماً خواب‌های واضح‌تر و با جزئیات بیشتر که بهتر در خاطر می‌مانند، دراینمرحله است. مطالعات نشان‌می‌دهد 85 درصد افرادی که در مرحله خواب متناقض بیدار می‌شوند، این بیداری را به‌یاد می‌آورند. در‌حالی‌که 10 تا 15 درصد افرادی که بیدار می‌شوند، در مرحله آرام متوجه این‌حالت می‌شوند.
حدود 4 تا 5 مرتبه خواب متناقض در شب اتفاق‌می‌افتد که مدت همه آنها یکسان نیست. بخش اول معمولاً بسیار کوتاه و حدود 10 دقیقه است، در‌حالی‌که بخش دوم ممکن است بیشتر از یک ساعت طول بکشد. در پایان این مرحله، فعالیت مغز مجددا کند می‌شود و دومین دوره خواب شروع می‌شود.
فرایند خواب همچنین در افراد و با توجه به سن با هم متفاوت است. به‌عنوان مثال، در یک نوزاد خواب متناقض بیشتر است که 50 درصد کل زمان خواب را تشکیل می‌دهد و دوره‌های خواب کوتاه‌تر و به‌جای 90 دقیقه حدود 50 دقیقه است. تمایز میان مراحل 4-1 از 6 تا 8 ماهگی ایجاد می‌شود.
نظر بدهید